Nếu để hỏi, đâu là nơi ở thành phố Phan Thiết lưu dấu mối tình buồn của nhà thơ Hàn Mặc Tử và thi sĩ Mộng Cầm thì chắc chắn câu trả lời sẽ là Lầu Ông Hoàng. Còn nếu hỏi, đâu là nơi mà người Chăm tỉnh Bình Thuận xem như biểu tượng văn hóa, niềm kiêu hãnh của dân tộc mình thì duy nhất chỉ có cụm đền tháp Po Sah Inư.
Nội dung bài viết
Tên gọi và lịch sử hình thành tháp Po Sah Inư
Cách trung tâm thành phố Phan Thiết khoảng chừng 7km về hướng Đông Bắc tại địa phận phường Phú Hài. Tháp Po Sah Inư (hay còn gọi là đền tháp Phố Hài = Phú Hài) là một quần thể công trình kiến trúc gồm ba đền tháp được xây dựng vào khoảng thế kỷ VIII đến cuối thế kỷ IX để thờ thờ thần Shiva và công chúa Po Sah Inư (tức nàng Sạ, con gái của nữ thần Po Nagar), người đã đã có công dạy dân cách ứng xử, nghề đánh cá, làm gốm, dệt vải.
Tuy nhiên, theo ông A. Cabaton – người có nhiều năm nghiên cứu văn hóa, lịch sử Chăm thì cho rằng, đền tháp Phú Hài có lẽ là đền thờ Po Bia Tikuh, tức nàng tiên chuột và cũng là một trong những người con gái của mẹ nữ thần Po Nagar.
Nhưng cho dù đền tháp thờ ai đi nữa thì một điều thấy rõ là đây là một đền tháp quan trọng, gắn liền với việc thờ phụng nữ thần Po Nagar.
Và tất nhiên, không phải ngẫu nhiên mà nhân dân địa phương (cả người Chăm lẫn người Việt) hiện vẫn đến ngôi tháp chính ở Phú Hài để thờ phụng và gọi tháp là đền Thiên Mẫu. Mà đó chính là một câu chuyện thần thoại và truyền thuyết của người Chăm khi nói tới nữ thần mẹ Po Nagar. Chuyện kể, …
Huyền thoại nữ thần Po Nagar và công chúa Po Sah Inư
thần Po Inư Nagar còn có tên gọi là Po Yan Inư Nagar Taha (thần mẹ lớn xứ sở), là nữ thần lớn của vương quốc Champa. Thần còn có tên nữa là Muk Juk (người Việt gọi là Bà Đen), người Chăm gọi là Patao Kumay (vua của đàn bà) hoặc Stri Ratjnhi (chúa của phụ nữ).
Thần Po Inư Nagar sinh ra từ một đám mây và bọt biển. Thần có 97 ông chồng, nổi tiếng nhất là Po Amư hay Po Yan Amu (Ngài thần cha). Thần Po Inư Nagar sinh ra 38 cô con gái, tất cả đều hóa thành tiên nữ. Tuy nhiên, trong 38 nữ thần của Po Inư Nagar này chỉ có Po Nưgar Cahra, Po Bia Tikuh (Bà chúa Chuột bảo hộ vùng Phan Thiết). Po Cah Anaih (Nàng Cah bé bảo hộ vùng Phan Rang) và Po Nưgar Gaholau (Bà xứ Trầm bảo hộ vùng Nha Trang, Phú Yên) được nhân dân Champa thờ phụng.
Riêng nữ thần Po Sah Inư tại vùng Phan Thiết (Mang Liết thuộc tiểu quốc Pandurangga), là người đã cùng mẹ dạy dân chúng cách làm ruộng, dệt tơ, kéo vải, chỉ dân cách đan lưới, đánh cá, thực hiện các lễ nghi, … để dân luôn sống trong ấm no, hạnh phúc.
Khi mẹ thần xứ sở Po Inư Nagar hóa thân về trời, nữ thần Po Sah Inư không đi theo mà ở lại phù hộ cho nhân dân. Làm cuộc sống lúc nào cũng bình yên, thịnh trị. Đến khi dân chúng ấm no, thiên phúc thì bà hóa về trời. Nhân dân thấy vậy thương tiếc, nhớ thương nên xây tháp, lập đền thờ phụng bà.
Hàng năm, cứ vào tháng giêng lịch Chăm (tháng 5 lịch Tây), trong lễ hội mừng năm mới Rija Nânga và lễ hội mở cửa tháp Poh Mbang Yang, nhân dân lại dâng cúng lễ vật, cầu mong điều tốt lành.
Không chỉ nhân dân Chăm ở vùng Phan Thiết cúng kính, thờ phụng mẹ nữ thần Po Nagar và nữ thần Poh Sah Ynư. Mà tại vùng Phan Rang, nhân dân Chăm cũng lập đền thờ, thờ phụng trang nghiêm hai vị nữ thần này. Hiện đền thờ ở Phan Rang đang nằm trong địa phận của làng Chăm Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.
Huyền thoại nữ thần Po Nagar
Tháp Po Sah Inư và phong cách kiến trúc cổ từng bị lãng quên
Theo tài liệu nghiên cứu của PGS. TS Ngô Văn Doanh thì đền tháp Po Sah Inư được xây dựng theo phong cách kiến trúc Hòa Lai – một trong những phong cách nghệ thuật cổ của Champa trong khoảng thế kỷ IX.
Khác với những công trình đền tháp Chăm khác, tiêu biểu là đền tháp Hòa Lai ở Phan Rang – Ninh Thuận. Đền tháp Po Sah Inư có kích thước vừa và nhỏ, nhưng lại chắt lọc được những tinh hoa kỹ thuật kiến trúc và nghệ thuật trang trí của người Chăm xưa tạo nên vẻ uy nghiêm và kỳ bí. Quan trọng hơn, nhóm đền tháp Po Sah Inư đa phần còn tương đối nguyên vẹn.
Với những điều này, khi đến đền tháp Po Sah Inư, bạn sẽ tận mắt chiêm ngưỡng một công trình gồm 3 đền tháp đang đứng hiên ngang trên một quả đồi cao hơn 50m. Từ trên đỉnh quả đồi, có thể phóng tầm mắt nhìn lầu Ông Hoàng – nơi hẹn hò khi xưa của thi sĩ Hàn Mặc Tử và Mộng Cầm, biển Mũi Né xa vịnh Phan Thiết rộng lớn.
Đầu tiên, khi đi từ dưới chân tháp lên, ngay giữa khoảng trống rộng lớn là ngôi tháp Bắc. Ngôi tháp này cao hơn 10m, đứng một mình và quay về hướng Đông. Tháp hiện còn khá nguyên vẹn và vẫn phô rõ kiến trúc Hòa Lai độc đáo.
Tiếp tục đi lên từng bậc thang, 2 ngôi tháp sẽ đứng cạnh nhau từ từ hiện ra trong sắc màu cổ kính. Nổi bật nhất là ngôi tháp lớn có độ cao 16m, bên trong thờ thần Shiva với bộ Linga – Yoni bằng đá trơn, biểu tượng của cơ quan sinh dục nam – nữ, vật linh thiêng nhất của người Chăm thể hiện khát vọng sinh sôi và phát triển.
Xung quanh và phía trên ngôi tháp còn có những bức phù điêu tượng thần Siva với các những hình tượng trang trí uy nghiêm trên các bốn mặt tháp và các vòm cửa giả của đền tháp. Tất cả đều thể hiện tính nghệ thuật độc đáo, cuốn hút đầy vẻ huyền bí của một công trình đã hơn 1,000 năm tuổi.
Kế bên ngôi tháp chính về hướng Đông – Bắc là ngôi điện nhỏ. Tuy ngôi điện này đã bị sụp đổ hoàn toàn phần trên. Tuy vậy, khi nhìn vào vẫn có thể nhận ra ở kiến trúc nhỏ này là hình ảnh thủ nhỏ của ngôi tháp chính bên cạnh.
Trải qua khoảng thời gian hơn 10 thế kỷ. Những gì mà đền tháp Po Sah Inư còn lại ngày này đều là những giá trị đặc biệt, vô giá. Chính từ điều này mà vào năm 1991, cụm đền tháp Po Sah Inư được Bộ Văn Hóa Thông Tin (nay là Bộ Văn Hóa Thể Thao & Du Lịch) xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.
Thông tin tham quan tháp Po Sah Inư
- Địa chỉ: Tháp Po Sah Inư – phường Phú Hài – thành phố Phan Thiết – tỉnh Bình Thuận.
- Thời gian: từ 7h30 – 17h30 hàng ngày.
- Giá vé: 20,000 vnđ/ người.
